تست SCL-90 (Symptom Checklist-90) – پرسشنامه فهرست علائم روان‌شناختی

ابزار خودگزارشی استاندارد برای پایش گستره وسیعی از نشانه‌های عاطفی، شناختی و جسمانی در جمعیت‌های بالینی و غیربالینی

آزمون چندبُعدی علائم روان‌شناختی

خلاصه معرفی تست SCL-90 Overview

تست SCL-90 یک پرسشنامه خودگزارشی ۹۰ سؤالی است که برای سنجش شدت و الگوی نشانه‌های روان‌شناختی در حوزه‌های مختلفی مانند خلق، اضطراب، افکار وسواسی، حساسیت بین‌فردی و شکایات جسمانی طراحی شده است. فرد میزان ناراحتی خود از هر نشانه را در یک مقیاس درجه‌بندی گزارش می‌کند و در نتیجه، نمایی کلی از وضعیت روان‌شناختی او در چندین بُعد به دست می‌آید.

SCL-90 عمدتاً در محیط‌های بالینی، پژوهشی و مراکز مشاوره برای غربالگری، پایش روند درمان و بررسی تغییرات علائم در گذر زمان استفاده می‌شود و تکمیل آن معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد.

تست SCL-90 چیست؟ What is SCL-90?

SCL-90 (Symptom Checklist-90) توسط لئونارد آر. دروگاتیس و همکاران توسعه یافته است و یکی از پرکاربردترین ابزارهای چندبُعدی سنجش علائم روان‌شناختی به‌شمار می‌رود. نسخهٔ رایج این ابزار با عنوان SCL-90-R نیز شناخته می‌شود.

این آزمون با تمرکز بر ناراحتی ذهنی و شدت علائم طراحی شده است و به جای ارائه تشخیص‌های دسته‌ای، الگوی کلی نشانه‌های فرد را در چندین حوزه نشان می‌دهد.

  • نوع ابزار: پرسشنامه خودگزارشی چندبُعدی
  • حوزه کاربرد: بالینی، پژوهشی، مشاوره‌ای و مراکز بهداشت روان
  • فرم پاسخ‌دهی: مقیاس درجه‌بندی ۵ گزینه‌ای از «اصلاً» تا «بسیار زیاد»

این آزمون چه چیزی را می‌سنجد و برای چه کسانی مناسب است؟ Domains & Target Group

SCL-90 برای سنجش گستره وسیعی از علائم روان‌شناختی طراحی شده و ۹ بُعد اصلی را اندازه‌گیری می‌کند:

  • شکایات جسمانی (Somatization)
  • وسواس‌گونه و اجبار (Obsessive–Compulsive)
  • حساسیت بین‌فردی (Interpersonal Sensitivity)
  • افسردگی (Depression)
  • اضطراب (Anxiety)
  • خصومت و پرخاشگری (Hostility)
  • اضطراب هراسی/فوبیک (Phobic Anxiety)
  • افکار پارانوئید (Paranoid Ideation)
  • روان‌پریشی‌گونگی (Psychoticism)

این آزمون معمولاً برای نوجوانان بزرگ‌تر و بزرگسالان قابل استفاده است و هم در جمعیت‌های بالینی (مراجعان درمانی) و هم در نمونه‌های غیربالینی (پژوهش‌های دانشگاهی و مطالعات جمعیتی) به کار می‌رود.

گروه سنی: نوجوانان متأخر تا بزرگسال کاربرد: غربالگری و پایش موقعیت: درمانی و پژوهشی

کاربردهای تست SCL-90 Applications

نتایج SCL-90 می‌تواند در موقعیت‌های مختلفی مفید باشد:

  • غربالگری اولیه علائم روان‌شناختی در مراجعان خدمات سلامت روان
  • برآورد شدت کلی ناراحتی روانی و شناسایی حوزه‌های نیازمند توجه بیشتر
  • پایش روند درمان و مقایسه سطح علائم پیش و پس از مداخله
  • استفاده در پژوهش‌های روان‌شناختی برای سنجش متغیرهای علائم در کنار دیگر سازه‌ها
  • بررسی الگوهای همایندی علائم در گروه‌های مختلف جمعیتی یا بالینی
ابزار غربالگری ردیابی روند درمان تحلیل الگوی علائم

این آزمون چگونه انجام می‌شود؟ Administration

SCL-90 شامل ۹۰ گویه است که هرکدام نشانه‌ای مشخص را توصیف می‌کند. آزمودنی میزان ناراحتی خود از هر نشانه را در چند هفتهٔ اخیر، در یک مقیاس ۵ درجه‌ای گزارش می‌کند.

  • تعداد گویه‌ها: ۹۰ سؤال
  • نوع پاسخ‌دهی: مقیاس ۵ درجه‌ای از ۰ (اصلاً) تا ۴ (بسیار زیاد)
  • شیوه اجرا: خودگزارشی، کاغذی یا الکترونیک
  • زمان تقریبی: حدود ۱۲ تا ۲۰ دقیقه
شاخص ناراحتی کلی
GSI (Global Severity Index)
تعداد علائم گزارش‌شده
PST (Positive Symptom Total)
شدت میانگین علائم
PSDI (Positive Symptom Distress Index)

قبل از پاسخ دادن به تست به این نکات توجه کنید Before You Start

  • در محیطی نسبتاً آرام و بدون حواس‌پرتی به سؤالات پاسخ دهید.
  • بهتر است آزمون را در یک نوبت و بدون وقفه‌های طولانی تکمیل کنید.
  • پاسخ‌ها را بر اساس وضعیت کلی و معمول خود در چند هفتهٔ اخیر بدهید، نه صرفاً یک روز خاص.
  • پاسخ صادقانه و بر اساس تجربهٔ واقعی شما به درک دقیق‌تر الگوی علائم کمک می‌کند.
  • برای هر گویه، اولین برداشت و احساس خود را علامت بزنید و بیش از حد روی سؤالات مکث نکنید.

تفسیر نتایج تست SCL-90 Interpretation

نمرهٔ SCL-90 معمولاً به‌صورت نمرات هر یک از ۹ بُعد، همراه با شاخص‌های کلی مانند GSI، PST و PSDI گزارش می‌شود. هرچه نمرهٔ یک بُعد یا شاخص کلی بالاتر باشد، نشان‌دهندهٔ سطح بیشتر ناراحتی یا فراوانی علائم در آن حیطه است.

در تفسیر، علاوه بر سطح کلی ناراحتی، الگوی علائم در حوزه‌های مختلف نیز اهمیت دارد. به عنوان نمونه، بالا بودن همزمان افسردگی، اضطراب و حساسیت بین‌فردی می‌تواند تصویری از فشار عاطفی و مشکلات ارتباطی فرد ارائه کند.

با این حال، SCL-90 به‌تنهایی برای تشخیص نهایی اختلالات روان‌پزشکی کافی نیست و نتایج آن باید در کنار مصاحبهٔ بالینی و سایر منابع اطلاعاتی توسط متخصص سلامت روان تفسیر شود.

  • نمرات بالا نشانهٔ «خطر قطعی» نیستند، بلکه بیانگر افزایش سطح علائم‌اند.
  • تکیهٔ صرف بر یک نمره بدون توجه به زمینهٔ زندگی فرد می‌تواند گمراه‌کننده باشد.
  • نتایج آزمون به‌طور اخلاقی باید برای تصمیم‌گیری‌های مسئولانه و حمایتی به کار رود.

نسخه‌ها و فرم‌های مختلف تست SCL-90 Forms & Versions

نسخهٔ اصلی این آزمون با عنوان SCL-90 توسعه یافته و نسخه‌های بازنگری‌شده و کوتاه‌تر نیز از آن مشتق شده‌اند. از جمله:

  • SCL-90-R: نسخهٔ بازنگری‌شده با ساختار نهایی ۹ بُعد و شاخص‌های کلی
  • BSI (Brief Symptom Inventory): فرم کوتاه‌تر با تعداد سؤال کمتر
  • فرم‌های ترجمه و هنجاریابی‌شده در زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف

در بسیاری از کشورها، نسخه‌های محلی این آزمون مورد هنجاریابی قرار گرفته‌اند تا نمره‌ها با جمعیت بومی قابل مقایسه باشند. انتخاب نسخه مناسب باید بر اساس هدف استفاده، محدودیت زمانی و جمعیت مورد مطالعه انجام شود.

نمای کلی ابعادی که SCL-90 می‌سنجد Symptom Map

SCL-90 تصویری چندبُعدی از علائم روان‌شناختی ارائه می‌کند که می‌توان آن را به‌صورت شبکه‌ای از سه حیطهٔ کلی تصور کرد: تجربهٔ درونی (هیجانی و شناختی)، بدن (نشانه‌های جسمانی) و رابطه با دیگران (ابعاد بین‌فردی).

خلق و هیجان (افسردگی، اضطراب، خصومت)
فرایندهای شناختی (وسواس، افکار پارانوئید)
بدن و احساس‌های جسمانی (شکایات جسمانی)
روابط با دیگران (حساسیت بین‌فردی)
ترس‌ها و اجتناب‌ها (اضطراب فوبیک)
سازمان‌یافتگی تجربه (روان‌پریشی‌گونگی)

سوالات متداول درباره تست SCL-90 FAQ

خیر. SCL-90 ابزاری برای سنجش شدت و الگوی علائم است، نه برای تشخیص قطعی. تشخیص اختلالات روان‌پزشکی نیازمند مصاحبهٔ بالینی، ارزیابی دقیق سابقه و استفاده از معیارهای تشخیصی رسمی است. نتیجهٔ این آزمون باید همیشه در کنار سایر اطلاعات و توسط متخصص تفسیر شود.

نسخهٔ معمول SCL-90 عمدتاً برای نوجوانان بزرگ‌تر و بزرگسالان طراحی شده است. در مورد گروه‌های سنی خاص‌تر (مثلاً نوجوانان کم‌سن‌تر یا سالمندان) لازم است از نسخه‌های هنجاریابی‌شده و متناسب با آن گروه سنی استفاده شود و تفسیر با احتیاط بیشتری انجام گیرد.

این آزمون را می‌توان در فواصل زمانی مناسب (مثلاً چند هفته یا چند ماه) برای پایش روند درمان یا تغییرات علائم تکرار کرد. فاصلهٔ مناسب به ماهیت مشکل، برنامهٔ درمانی و نظر متخصص بستگی دارد؛ تکرار بسیار مکرر ممکن است حساسیت به تغییرات واقعی را کاهش دهد.

مطالعات متعددی اعتبار سازه، همگرایی و پایایی درونی SCL-90 را در جمعیت‌های مختلف نشان داده‌اند. با این حال، میزان دقت و ثبات نتایج در هر فرهنگ، زبان و گروه سنی به کیفیت ترجمه، هنجاریابی و شرایط اجرای آزمون نیز وابسته است.

بله، این آزمون علاوه بر محیط‌های بالینی، در پژوهش‌های دانشگاهی و مطالعات جمعیتی نیز برای سنجش علائم در افراد غیربالینی استفاده می‌شود. در این موارد، تفسیر نمرات باید بر اساس هنجارهای مناسب آن جمعیت و با توجه به زمینهٔ پژوهش صورت گیرد.

ملاحظات اخلاقی در استفاده از تست SCL-90 Ethical Considerations

  • پاسخ‌های فرد باید محرمانه نگه داشته شود و فقط برای اهداف حرفه‌ای و پژوهشی مجاز استفاده گردد.
  • نتایج آزمون نباید برای برچسب‌زدن، قضاوت یا انگ‌زنی به افراد به کار رود.
  • بهتر است آزمودنی بداند که می‌تواند در صورت احساس ناراحتی، سؤالات را متوقف کرده یا ادامه ندهد.
  • تفسیر و بازخورد نتایج، به‌ویژه در صورت وجود علائم شدید، باید با حساسیت، احترام و در صورت امکان همراه با پیشنهاد مراجعه به متخصص انجام شود.
  • استفاده از این ابزار در تصمیم‌گیری‌های مهم (مثلاً شغلی یا آموزشی) نیازمند رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای و شفافیت در اطلاع‌رسانی است.

منابع و مطالعات مرتبط با تست SCL-90 References

برای آشنایی عمیق‌تر با SCL-90 و ویژگی‌های روان‌سنجی آن، مطالعه منابع علمی زیر می‌تواند مفید باشد:

  • Derogatis, L. R. (1994). SCL-90-R: Administration, Scoring and Procedures Manual.
  • مقالات منتشر شده در مجلات روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی درباره اعتبار و پایایی SCL-90 در جمعیت‌های مختلف.
  • پایگاه‌های اطلاعاتی مانند PubMed، PsycINFO و Google Scholar برای جست‌وجوی پژوهش‌های به‌روز در مورد این آزمون.

هنگام استفاده پژوهشی از این ابزار، ضروری است نسخهٔ معتبر، مجوزهای لازم و دستورالعمل‌های رسمی مربوط به حق‌تکثیر و استفاده رعایت شود.

شروع تست SCL-90 Take the Test

اگر می‌خواهید با تجربهٔ شخصی خودتان الگوی علائم را بسنجید، می‌توانید پرسشنامهٔ SCL-90 را به‌صورت کامل پاسخ دهید و نمایی کلی از وضعیت روان‌شناختی خودتان به دست بیاورید.

شروع آزمون SCL-90